Proxecto “Cómicos da Legua” beneficiario do programa O teu Xacobeo en Monforte de Lemos.
Seica este lugar se chama Monforte de Lemos polo menos desde 1204. Antes chamábase O Piño ou O Pino. O nome de Monforte, de seguro que llo puxo Afonso IX (VIII de Galicia) por recordo dalgún Montfort francés ( do latín MONTEM FORTEM, ). Un nome gascón, pode que llo puxese en honra da estirpe materna da súa muller, Leonor, neta de Leonor de Aquitania.
Recolle a erudita * “ Monast(eri) de S(a)n Vecente de Monforte, q(ue) en otro tiempo se llamaba Pino”… ” Solía tener en el mismo Burgo de Pino“
*María Luz Méndez das terras do Deza
Imaxes documentais referentes ó topónimo
-
- Picar para ampliar
-
- Picar para ampliar
-
- Picar para ampliar
Chegados a estas terras, os cómicos pregan con esta ladaíña a santas e santos das súas parroquias que acomoden con pousada, xantar e aplausos… a uns probes cómicos penitentes que van Camiño de Santiago para redimir a súa gula!
De Baamorto, Da Parte, Da Penela, de Rozavales… a Santa María que nos traia regalías!
De Piñeira, De Bascós, o San Martiño… que alixeiren os cartiños!
De Caneda, o Santalla… que non atopemos cun canalla!
De Chao do Fabeiro o San Ramón…. abundante viño e xamón!
De Tor, De Chavaga o San Xoán… acompañado de viño, sardiña e pan!
De Distriz Santo André… que veña postre e café!
De Fiolleda San Cosmede… que nos regue a nosa sede!
De Gullade o Santo Acisclo… que viva a febra e o marisco!
De Guntín a Santa Lucía… cunha boa papatoria abondaría!
De Marcelle o San Miguel… que corra o viño a granel!
De Reigada, de Moreda, de Seoane o San Salvador… levádenos xa po comedor!
Das Nocedas, o Santo Estevo… Por Santiago, que fame levo!
De Valverde, de Sindrán e das Ribas Altas o San Pedro… traia pans coma penedos!
De San Xillao de Tor o San Xillao… que saboroso bacallao!
De Santa Mariña do Monte, a Santa Mariña … chega ó fin esta ladaíña!
De Vilamarín o San Fiz para rematar nunha sesta feliz!
Da Vide, o San Cibrao… Amén!, rematado!
Estes famentos cómicos souperon de lendas e feitos que recolleron para levalas daquí paralá, desde as terras de Lemos ata o confín e moito máis para ser coñecidas polas almas piadosas.
Os tres demiños
Un veciño de Monforte, que vivía na rúa de Remberde, ten un fillo que padece do mal, danlle mareos, que lle fan perder á vista e ós ouvidos, unhas veces e outras menos. Polo maxín do rapaz cruzan cabezas de monstros que baten campás, que berran. O pai buscalle remedio no seu amigo Bonifacio, que lle dí:
— O enfermo non corre perigo nin moito menos; ten no corpo tres demiños, pero eu sacareillos, se non o teu fillo morrerá, e os demos levarano para o inferno.
Aceptou o pai, o remedio de Bonifacio que practicaron diante das xentes da cidade, pretoda capela de San Lázaro.
Os cómicos dicimos verdade pero as crónicas din moita máis:
“Reuniéronse a las once de la noche el tío Bonifacio, y el padre del enfermo y este, provistos de una estola cada uno, facilitada por el sacristán de las monjas, llevando un clavo, un martillo, una vela, tres pedazos de pan, tres sorbos de vino, varios escapularios, rosarios y medallas. Dio principio el acto, comiendo cada uno el correspondiente pedazo de pan y bebiendo su vino, encendieron la vela, colocaron al muchacho todos los escapularios, rosarios y medallas, pusiéronse ellos las estolas, dejaron la vela encendida sobre la mesa y rompieron la marcha hacia la capilla de San Lázaro a las doce menos cuarto para estar allí a la media noche en punto.
Marcharon los tres procesionalmente: al llegar a la puerta, el exorcista dio tres golpes, recitó algunas oraciones originales, y dieron nueve vueltas alrededor de la capilla; terminadas estas, el tío Bonifacio preparó el martillo e introdujo el clavo en la puerta con tres fuertes golpes, clavo que el embrujado tenía que arrancar con los dientes. Si lo extraía huirían los demonios; si no, quedarían dentro mortificándole.
Terminados estos ejercicios, que duraban hasta la una, se retiraban a su casa, y si encontraban la vela apagada era que los diablos querían volver a penetrar en su cuerpo, y, si encendida, que pugnaban por salir.
Después de esto sentábanse a la mesa y comían desde la una y media hasta las tres de la madrugada que el exorcista, bien alimentado, se retiraba a descansar para repetir al siguiente día los ejercicios.
Todo esto se hizo en cada uno de los días 2, 3 y 4 del que rige, hasta que la prohibición del señor alcalde vino a poner término a esta farsa, bajo prevención de que si continuaban con esa práctica, irían a parar á la cárcel.
A coroa de ferro ardente
No antigo claustro do convento de San Francisco de Lugo, pode verse sobre a tapa dun sartego (do s. XVI aparecido na praza da igrexa de Santa María a Real da Régoa) que a representación da figura de Frei Andrés Pardo, quen fora abade entre 1509 e 1512 de San Vicente do Pino, Monforte de Lemos, o protagonista dun suceso estarrecedor.
Cóntase que mentres o conde anda ocupado en guerras contra os mouros deixara na confianza do abade de San Vicente, mosteiro veciño da fortaleza dos Lemos, a súa muller e familia. Cando regresa cóntanlle que a súa esposa foi violada e morta polo abade e o conde idea unha vinganza refinada. Manda preparar un gran banquete e convida ao abade coma se non soubese nada do acontecido.
Na sobremesa o conde pronuncia un discurso solemne de agradecemento ao abade polos servizos prestados e comunícalle á concorrencia que decidiu agradecerllo impóndolle unha coroa. Manda que entre ao salón onde se celebra o banquete un ferreiro ao seu servizo, chamado Sona de Asva, quen porta sobre unha prata unha coroa de ferro ao roxo vivo.
A un sinal do conde, dous axudantes do ferreiro suspenden a coroa con tenazas e acomódana na cabeza do abade. O ferro queima e consume inmediatamente a súa cabeza, provocándolle tan grandes tormentos que nuns segundos, entre terribles berros, cae sen vida sobre o chan.
A cabeza do abade coroado aínda fumea cando o retiran da presencia dos comensais.
Cando o sartego estaba na Régoa dicíase que consideraban ao abade mártir e quen, estando enfermo dos oídos ou da gorxa, pasara por debaixo do sartego curaba desas doenzas.
San Brais, que tamén se venera en Monforte, en San Vicente, é avogoso para os males da gorxa e dos oídos.
Tras comer e beber, chegou o cantar e contar. Das terras de Lemos levamos, estos sucesos que recollerán os pregos de cordel desta renombrada compañía, en tempos vindeiros.
Nota
Esta lenda conta con dúas versións diferentes en canto ao motivo aínda que con idéntico resultado: a que narramos, motivada polo comportamento deshonesto do abade coa muller do conde, e outra que tería a orixe nas loitas e rivalidades entre o abade de San Vicente do Pino e os condes de Lemos por asuntos de rendas e preeminencias. Tamén, segundo cal das versións se teña en conta, o abade leva por nome Diego García ou Andrés Pardo. Da ampla e variada fortuna literaria deste asunto destacamos textos como La corona de fuego, de B. Vicetto, ou La corona de fuego o el secreto de una tumba, da autoría de M. Amor Meilán, e o máis recente La leyenda de la corona de fuego de L. Moure Mariño.
BIBLIOGRAFÍA
-
Miranda e A. Reigosa (2004): Arrepíos e outros medos. Historias galegas de fantasmas e de terror. Edicións Xerais de Galicia. Vigo.
Logbook of the League Comedians (Cómicos da legua)
First leg: Monforte de Lemos (2nd October 2019)
–This place has been called this way at least from 1204. It was known as O Piño or O Pino before then. Undoubtedly, it was Afonso IX (Afonso VIII of Galicia) who named this place like that as a reminiscence from a French Montfort honouring his in-laws.–
When the comedians arrived at this place, they prayed to all saints of the nearby villages looking for a place to stay, good food and wine, applauses, as well as keeping them away from bad people.
It is in Monforte where they heard the following legends, which they will spread along their way along the Way of Saint James from now on.
The three little demons
A neighbour of Monforte had a son that suffered from evil; he got dizziness that made him lose both sight and hearing. Furthermore, images of monsters ringing bells and screaming crossed his mind. The father, looking for a remedy, talked to a friend of him, called Bonifacio.
Bonifacio told him that his son’s life was not in danger and that he was only possessed by three little demons. He also offered himself to take them out as he would die and the demons would take him to hell otherwise.
The father accepted the offer, and the ritual was carried out in front of the neighbours and near the chapel of San Lázaro. It started at 11 p.m. when Bonifacio, the father and the son met. They carried three stoles, a nail, a hammer, a candle, three pieces of bread, and three sips of wine, some scapulars, rosaries and medallions. Firstly, they ate each one’s bread and drank each one’s wine, they lighted the candle, they put all the scapulars, rosaries and medallions to the boy, they wore the stoles and headed to the chapel to get there at midnight.
When they arrived, the “exorcist” knocked the door three times, he said some innovative prayers, and they spun around the chapel nine times. After that, Bonifacio hammered the nail with three strong strokes. The boy had to bite the nail off. If he succeeded, the demons would go away; if not, they would torture him from his inside.
Once all this was done, they came back home and ate from 1.30 a.m. until 3.00 a.m., when the exorcist went to sleep to repeat the ritual on the following day.
They did the same for four days until the mayor prohibited the sham with the threat of sending them to prison if they did not stop.
The burning iron crown
The legend tells that while the Count of Monforte was busy fighting against the Moors he left his wife and family under the protection of the Abbot of San Vicente. When the Count returned home, he heard that the Abbot had raped and killed his wife, so he planned a sophisticated revenge. He hosted a great feast and he invited the Abbot, as he did not know anything on what had happened.
At the desserts, the Count gave a speech thanking the Abbot for his services and announcing that he wanted to show him his gratitude crowning him. He called Sona de Asva, his blacksmith, who brought a crown of red-hot iron. Upon the Count’s signal, two assistants of the blacksmith put the crown on the Abbot’s head. The iron burned and consumed the head, giving the Abbot such an excruciating torment that he died in a few seconds among dreadful screams.
Textos: Xoana Álvarez e Pilar Álvarez
Fotos: Julio Balado, Francisco Lareu
Facebook
Web
Viravolta Títeres 